کد مطلب:16631 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » احكام

آيا «خمس» اختصاص به غنايم جنگي دارد؟

همه فقهاء اسلام معتقدند كه تمام غنايم جنگي ميان جهادگران تقسيم ميشود، مگر يك پنجم آن كه بايد در موارد خاصي مصرف شود كه در آيه كريمه قرآن وارد شده است چنانكه ميفرمايد: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيءٍ فَانَّ للهِ خُمُسَهُ و للرَّسولِ وَ لذي الْقُرْبي وَ الْيتامي وَ الْمَساكينَ وَ ابنِ السَّبيل ...» انفال/41 [بدانيد آنچه را كه به غنيمت ميگيريد، يك پنجم آن، از آن خدا و رسول او، و خويشاوندان وي، و يتيمان و تهيدستان و در راهماندگان است ...].
تفاوتي كه فقيهان شيعه با ديگر فقهاء دارند اين است كه گروه دوم خمس را منحصر به غنيمت جنگي دانسته و در غير آن قايل به چنين فريضهاي نيستند، و دليل آنان اين است كه اين آيه در مورد غنيمت جنگي وارد شده است.
ولي اين مطلب از دو نظر صحيح نيست.
اولاً: در لغت عرب به هر چيزي كه انسان به آن دست يابد، غنيمت گفته ميشود، و اختصاص به غنيمت جنگي ندارد، چنانكه ابن منظور ميگويد: «الغنم الفوز بالشيء من غير مشقة» (لسان العرب، كلمة غَنَم. قريب به اين معناست كلام ابن اثير در النهايه، و كلام فيروزآبادي در قاموس اللغه): [غنيمت، دست يافتن به چيزي است بدون مشقت.]
گذشته از اين قرآن نيز آن را در نعمتهاي بهشتي بكار برده، ميفرمايد: «فَعِنْدَ اللهِ مَغانِمُ كَثيره» نساء/94: [نزد خدا پاداشهاي بزرگي است].
اصولاً «غنيمت» در برابر «غرامت» است، هرگاه انساني بدون بهرهگيري از چيزي محكوم به پرداخت مبلغي شود، نام آن غرامت، و آنگاه كه نفعي به دستآورد، غنيمت نام دارد.
بنابراين، تخصيص آيه به غنايم جنگي دليلي ندارد و نزول آيه در غنايم جنگي «بدر» دليل بر اختصاص نيست، و قانون تخميس درآمدها قانونِ كلي است و مورد نزول آيه مخصص نيست.
وثانياً: در برخي از روايات وارد شده است كه پيامبر اسلام (ص) پرداخت خمس را از هر نوع درآمد واجب كرده است. آنگاه كه گروهي از قبيله عبدالقيس حضور او رسيدند و گفتند: ميان ما و شما، مشركان حايل و مانعاند، و ما فقط در ماههاي حرام (كه امنيت برقرار است) ميتوانيم نزد شما بياييم، دستوراتي را كه در سايه عمل به آن وارد بهشت گرديم و ديگران را نيز به آن دعوت كنيم، بيان فرما، پيامبر (ص) فرمود: شما را به ايمان فرمان ميدهم، آنگاه در تفسير ايمان فرمود: «شهادة أن لا إله إلا الله، و إقام اصلوة و إيتاء الزكاه، و تعطوا الخمس من المَغْنَم» (صحيح بخاري 4/250): [شهادت بر يگانگي خدا، و بر پاداشتن نماز، و پرداختن زكات و اينكه يك پنجم درآمدها را بپردازيد.]
مسلماً غنيمت در اين حديث درآمدهاي غير جنگي است، زيرا ميگويند: ما در نقطهاي هستيم كه دسترسي به پيامبر نداريم، يعني از ترس مشركان نميتوانيم به مدينه بياييم، اين گونه افراد كه در محاصره مشركان بودند توانايي جهاد با مشركان را نداشتند تا خمس آن را بپردازند.
علاوه بر اين روايات ائمه اهل بيت (ع) بر لزوم پرداخت خمس از هرگونه درآمد تصريح كرده و نقطه ابهامي باقي نگذاشته است. (وسايل الشيعه، ج6، كتاب خمس، باب اول)

---

: آية الله جعفر سبحاني
منشور عقايد اماميه